تاریخچه اداره ملی ستندرد افغانستان

از سال های قبل یک ریاست بنام نورم و ستندرد در چوکات وزارت های محترم معدن، اقتصاد، تجارت و پلان فعالیت داشته، ولی متاسفانه به استثنای ترتیب برخی نورم های مصرفی در زمینه تدوین و تطبیق ستندرد های ملی با در نظر داشت رهنمود های سازمان بین المللی ستندرد کدام فعالیت عملی نداشته است.

بعد از روی کار آمدن دولت انتقالی اسلامی و تصویب قانون اساسی افغانستان که متضمن رعایت اصول اقتصاد بازار در کشور میباشد، رئیس دولت انتقالی اسلامی افغانستان با در نظر داشته اهمیت اداره ستندرد و نقش آن در رشد اقتصاد کشور، بر حسب پیشنهاد مشترک وزارت های مالیه و تجارت ،تشکیل اداره ملی ستندرد را در چوکات وزارت تجارت منظور فرمودند.

متعاقباً با در نظر داشت نقش قاطع و کلیدی اداره ستندرد در رشد و انکشاف اقتصادی، تقویه سکتور خصوصی، حمایت از مستهلکین و حفاظت محیط زیست از طریق تدوین، تصویب، تطبیق و نظارت بر تطبیق ستندرد های ملی، شورای وزیران جمهوری اسلامی افغانستان  طی مصوبه شماره (20) مؤرخ 29/5/1386 این اداره را منحیث اداره مستقل تصویب نمود که بعداً به تاریخ 6 حوت 1386 با ارائه دلایل مقنع از جانب رییس عمومی اداره با اکثریت آراء مورد تایید پارلمان افغانستان قرار گرفت و بدین ترتیب در چوکات تشکیلات اساسی دولت گنجانیده شد. که یقیناً گام اساسی در تاریخ فعالیت های مربوط به نورم و ستندرد در کشور پنداشته می شود.

اهداف این اداره انکشاف تقویه و ایجاد زیربنای ملی کیفیت، بهبود کیفیت اموال تجارتی (وارداتی وصادراتی)محصولات تولیدی وپروسه های خدماتی، تثبیت نورم های مصرفی جهت بهره برداری موثر ازمنابع ملی واقتصادی، تامین صحت ومصئونیت مستهلکین وحفاظت محیط زیست، تشویق سکتور خصوصی جهت سهم گیری درپروسه های ستندرد سازی، مترولوژی وارزیابی مطابقت وفراهم آوری زمینه فعالیت آن ها میباشد.

خوشبختانه اداره ملی ستندرد در طی مدت کوتاه توانسته است عضویت اصلی سازمان بین المللی ستندرد (ISO)، IEC ، عضویت هیات مدیره سازمان کشورهای اسلامی (SMIIC) و وسایر سازمان های بین المللی و منطقوی را کسب نماید.

اداره ملی ستندرد عملاً در یازده سکتور برای تدوین ستندرد های ملی فعالیت می نماید، که عبارتند از:

1. مواد نفتی
2. مواد دوایی و آرایشی
3. مواد ساختمانی
4. مواد غذایی
5. مترولوژی
6. محیط زیست
7. التروتخنیک و مخابرات
8. نساجی و چرم
9. مواد کیمیاوی و پلاستیک
10. سیستم مدیریت کیفی
11. کودهای ملی ساختمانی

که در صورت دسترسی به امکانات مالی، تخنیکی و منابع بشری سکتورهای جدید مانند میتالوروژی، معادن و سایرهای بخش های مورد نیاز نیز فعال خواهد گردید. امور مربوط به تثبیت نورم مصارفاتی از وزارت محترم معادن به اداره ملی ستندرد در ماه سرطان 1387 واگذار گردید، که تثبیت نورم خود یک نقش عمده در سنجش دقیق میزان مصرف مواد سوختی و استهلاکی برای وسایل، وسایط داشته از حیف و میل منابع جلوگیری نموده و جلو سوء استفاده و فساد را می گیرد.

تاریخچه ستندرد در جهان

ستندرد رابطه یی حیاتی با تجارت جهانی، دسترسی به بازار و رقابت صادرات ایجاد میکند. به منظور توسعه تجارت ستندردها و مقررات تخنیکی جهت دسترسی به بازار دارای اهمیت زیادی اند. ستندرد (اختیاری ) و مقررات تخنیکی (اجباری ) واضح میسازد که آیا کدام اموال و خدمات میتوانند بین هم تبادله شوند یا خیر، و طرزالعمل های را مشخص میسازد که ذریعه آن مجاز و یا غیر مجاز بودن این تبادلات واضح میگردد.

مؤرخین و محققین معتقدند که ستندرد و ستندرد گذاری را یونانیان و رومیان برای اندازه گیری در مصر قدیم بکار می بردند، آنها برای کنترول اندازه گیری خشت و اندازه های ثابت لوله ها در ساختمان از ستندرد استفاده می کردند.

در دوره رنسانس ستندرد یک انگیزه انکشافی جدید را به خود گرفت چنانچه روابط اقتصادی و کلتوری وینزی ها ( سکنه شهر وینزیا در ساحل ایتالیا) ضرورت مبرم در تهیه و تدارک وسایل حمل و نقل حربه جنگی جهت دفاع سرزمین خویش احساس کردند وینزیا ساختمان اجزای کشتی همچنان آلات و افزار را به گروپ های جداگانه تقسیم و بلاخره در یک لین عمومی بسته بندی می نمودند. طوریکه بدنه های متحدالشکل کشتی را در اب انداخته و در کانال کم عرض در حرکت می آوردند. کارگر های که در دو طرف کانال ( لین بسته کاری ابی) آماده کار بودند نظر به تقسیم کار و وظایف معین با حرکت دادن بدنه کشتی اجزای وسایلی را که بر اساس پرنسیب های ستندرد گذاری قبلاً تهیه کرده بودند تعبیه و نصب میکردند. در نتیجه روش کاری معقول در ختم کانال در وقت کم کشتی ها تکمیل و آماده استفاده می گردید.

بهریه وینزی ها که نمونه ای از لین های بسته کاری ماشین سازی عصری بود که به زودی فراموش گردید. با وجود اینکه ستندرد گذاری و یونیفورم (متحدالشکل ساختن) اجزاء و قطعات ساختمان کشتی یک امر لازمی بود با آنهم مدت زیادی ساختمان کشتی ها وسایل دیگر به شکل منفردانه صورت می گرفت تا اینکه بالاخره لین بسته کاری کشتی ها با در نظر داشت پرنسیب های ستندرد گذاری و یونیفورم در سالهای 1930-1940 مجددا رواج یافت.

کشف اسرار رسم الخط دنیای قدیم سبب کنجکاوی بیشتر علما پیرامون ستندرد استعمال آنها گردید. آنها مطالعات وتحقیقات خود را در مراحل بعدی مدنیت ادامه دادند اما با آن هم تمام راز های آن بر ملا نگردیده است. تعداد بیشتری از دانشمندان و محقیقین این مشاهدات را به کلتور قدیم و به اهرام مصر و مکسیکو و قسما به مدنیت قدیم چین و هندوستان نسبت می دهند.

با وجود پیشرفت مدنیت در شرق، یونان قدیم را گهوراه مدنیت شناخته اند. زیرا یونان باستان مدنیت بزرگترین متفکرین- دانشمندان شعراء، مجسمه سازان و معماران را به جهان تقدیم نموده است انکشاف فن معماری وستندرد ساختن قطعات تعمیراتی از یونان قدیم نشئت نموده است. پایه های ستندرد شده دالان های سرپوشیده ستون دار و قطعات ساختمانی در مقابل گذشت زمان امتحان خوبی دا ده است.

در قرون وسطی با انکشاف صنایع حرفوی، میتودهای ستندرد کردن بیشتر و بیشتر مورد استعمال قرار گرفت. طوریکه شرایط واحد در تولید منسوجات تعیین گردید. یعنی اندازه واحد عرض تکه (پارچه)، تعداد نخ تاز و پود تکه، حتی تقاضاء واحد کیفیت مواد خام که در صنایع حرفوی نساجی به کار برده می شد ایجاد گردید. ترویج و تعمیم این ستندردها به سویه ملی و بین المللی که در واقع اولین قدم های ستندرد گذاری بود ارزش عملی قابل توجه در توسعه قوای تولیدی داشت.

در گذشته ها واحدهای اندازه گیری بصورت تصادفی تعیین گردیده بود مثلاً در اروپا (ارنج) که مساوی به طول آرنج هنریش اول بود. (فوت) واحد اندازه گیری بسیار متداول در کشورهای انگلیسی و کامنویلب و غیره که مساوی به طول پای (کارل بزرگ) بود.

در افغانستان و ممالک مجاور نیز شبیه این واحدهای اندازه گیری متداول بود که آثار آنها هنوز هم موجود است مانند(ذرع) که مساوی به 107 سانتی متر می شود (گزشاه)، گز جریب وغیره تتبع برای دریافت واحدهای اندازه گیری از زمان های پیش ادامه داشت.

در فرانسه د رسال 1790 واحد اندازه گیری مسافه(متر) ساخته شد که طول آن مساوی به یک بر چهل ملیونیم نصف النهار زمین می باشد.

که بعداً در سال 1875 هفده کشور در کنوانسیون پاریس فرانسه متر را به حیث واحد قیاس اندازه گیری تعیین نمودند.

کنوانسیون متر قدم مهم و بزرگی در راه تآسیس سیستم بین المللی  واحد های اندازه گیری و اوزان به شمار رفته و نقش ارزنده در پیشرفت های ساینس و تکنالوژی و سازماندهی کار داشته است.

در اخیر سده نزدهم و آغاز قرن بیستم صنایع با استفاده از دست آوردهی بیشتر ساینس و تکنالوژی توسعه مزید یافت و باعث گردید تا کشور های مترقی جهان به سازماندهی ستندرد گذاری ملی از خود تمایل نشان دهند. در نتیجه بسیاری از کشورها مؤسسات ملی ستندرد را تاَسیس نمودند.

چنانچه در سال 1901 کمیته ستندرد بریتانیا دایر گردید، که هدف اصلی آن تقویه بیشتر اقتصادی از طریق تعیین، تعمیم و تطبیق ستندردها برای مواد اولیه و خام محصولات نیمه کاره و کار تمام صنعتی و تخنیک حربی بود.

تقویه قوای دفاعی و جنگی در آغاز قرن بیستم، کشورهای علاقمند را وا داشت تا برای تولید مقدار زیاد اسلحه، پرنسیپ عوض و معاوضه را بصورت حتمی تطبیق نمایند. اجرای این امر تنها به کمک ستندردگذاری میسر بود و بس، بناءً جای تعجب نیست که پس از ختم جنگ جهانی اول چندین مؤسسات ملی ستندرد بنا یافت. مثلاً هالند در سال 1916، جرمنی در سال 1917، سویس، اتحاد شوروی وقت و ایالات متحده امریکا در سال 1918 مؤسسه ملی ستندرد یکی بعد دیگر تاسیس گردیدند. بعد از ختم جنگ جهانی اول از ستندرد به حیث یک وسیله و ضرورت مهم اقتصادی استفاده می شد. در این هنگام مؤسسات ستندرد ملی در بلجیم و کانادا (1919) اتریش (1920) ایتالیا، جاپان و هنگری (19219 آسترالیا، سویدن و چکوسلواکیا وقت (1922)، ناروی (1923)، فنلند و پولند (1924)، دنمارک (1926) و رومانیا در سال (1927) تأسیس گردید.

ستندرد های که در مؤسسات ملی کشورهای مختلف تعیین و تدوین می گردید شکل حتمی را نداشت. حتی تا امروز در بسیاری از کشورها ستندردها اختیاری بوده و بیشتر جنبه سفارشنامه را دارد.

با انکشاف صنایع و تجارت بین المللی ستندرد گذاری در سطح ملی و بین المللی گسترش یافته روابط تجارت بین المللی و تبادله اموال و مواد خام بین کشورهات و همچنان ضرورت ایجاد روابط فرهنگی، علمی و تخنیکی سبب شد تا انجمن بین المللی ستندرد گذاری (ISO) تشکیل گردد.

گرچه در سال 1935 فعالیت های انجمن بین المللی ستندرد به نسبت وقوع جنگ جهانی دوم معطل شد.

در سال 1943 در چوکات سازمان ملل متحد انسجام امور ستندرد گزاری تشکیل گردید که دفتر ان در لندن و هم در نیویارک بود.

در سال1946 م سازمان بین المللی ستندرد (ISO) در لندن تشکیل گردید که در آن 33 مملکت شامل گردیدند.

در پهلوی سازمان بین المللی ستندرد (ISO) سازمان منطقوی دیگر به وجود آمد. مانند اتحادیه اروپایی ذغال و فولاد که در سال 1953 م تاسیس گردید. کمیسیون انسجام در باره فولاد که مسؤول طرح، ترتیب و تعین ستندرد های فولاد برای شش کشور اروپائی میباشد، که این کشورها در کمیسیون مذکور عضویت داشتند (جمهوری اتحادیه آلمان، فرانسه، بلجیم، هالند، ایتالیا و لوگزامبورگ).

تاریخچه ستندرد گذاری در افغانستان

ستندردها در تمام ساحات اقتصادی دارای اهمیت زیاد بوده و برای بهبود رشد و انکشاف اقتصاد افغانستان نیز دارای اهمیت میباشد و نقش حیاتی را ایفا میکند. بنابرین ستندرد سازی و تدوین ستندردها تطبیق مهمترین بخش در زندگی انسانها می باشد، که باید به آن توجه داشت. در افغانستان هم در مورد ستندردها از گذشته صحبت می نمودند، اما در طول سالیان متمادی  کارهای عملی کمتری در این راستا صورت گرفته است. که با توجه به بی توجهی ایکه بود بنابر ضرورت و نیازمبرم در ده اخیر اداره ملی ستندرد ایجاد گردیده که با داشتن متخصصین و کارشناسان با بکار گیری ستندرد و معیار ها بشکل منطقوی در کشور ما مروج بود که براه انداخته اند.

از مطالعه آثار مکشوفه بناهای تاریخی مانند مسجد جامع هرات، بقایای ساختمان های قدیمه، افزار کار وسایل و آلات زراعتی و همچنان ظروف و مصنوعاتی که تا حال در کشور ما رایج است یاد کرد، می توان نتیجه گیری کرد که در گذشته نیز برای مردم اساسات ستندرد گذاری و کیفیت محصولات دارای اهمیت بوده و از آن به اشکال مختلف استفاده می نمودند.

معماران، پیشه وران، هنرمندان و استادان آن زمان در تهیه ساختمان مواد و ابزار کار یا وسایل معیشت نورم های ترکیبی یا اندازه ها به کار می بردند که از نظر ساینس و تخنیک امروزی قابل توجه زیاد می باشد. طور مثال صنعت کاشی کاری در هرات و ولایات شمال کشور از جمله محصولات صنایع دستی که به شکل ستندرد های انفرادی و محلی از زمانهای پیش تا حال در کشور ما تولید و به دسترس استفاده مردم قرار می گیرد. از قالین، گلیم، سطرنجی، شال انواع ظروف مسی و گلی و منجی بافی غیره را می توان نام برد.

در سال 1345 استفاده از دو نوع ستندرد بین المللی واحد طول (متر) و دیگری اوزان متریک (کیلوگرام) به همکاری  وزارت تجارت  افغانستان مروج گردید که تا حال هم مورد استفاده قرار می گیرد. در گذشته ها در منحیث واحد های اندازه گیری طول گزشاه،  گزجریب، زرع و واحد های اندازه گیری کتله (وزن) خورد، پاو، چارک، سیر کابل، سیر مزار، من کابل، من قندهار خروار وغیره مورد استفاده قرار میگرفت.

بعداً سیستم متریک مروج گردید که این سیستم در تنظیم بهتر فعالیت های علمی، تحقیقاتی، تولیدی در ساحه تجارت  داخلی و خارجی نقش عمده داشته و توسط مقرره جداگانه تطبیق سیستم مذکور در سراسر کشور صورت می گرفت.

ار جمله ستندرد ها که بصورت رسمی در افغانستان تطبیق می گردد، سمت حرکت و علامات ترافیکی، ولتاج برق 220 و سایکل برق 50 هرتز را می توان نام برد.

با انکشاف ساینس و تخنیک، صنایع و تجارت با تأسیس پروژه ها و موسسات مربوط آنها و همچنان انتقال تکنالوژی از کشور های صنعتی تعدادی زیادی ستندرد های کشور های مذکور در افغانستان مورد تطبیق قرار گرفته است.پ

در افغانستان نخستین اداره نورم و ستندرد در چوکات وزارت معادن در سال 1352 رسماً بصورت علمی شروع به کار نموده و در سال 1353 نخستین مقالات و مضامین علمی در رابطه به ستندرد و اهمیت آن از طریق اطلاعات جمعی به نشر رسید و برای اولین بارفابریکه های تولیدی صنعتی کشور از نظر ستندرد و کیفیت سروی گردید و نیز نخستین کورس اساسات ستندرد و کیفیت محصولات با اشتراک 16 نفر نماینده های مؤسسات و فابریکات در اداره نورم و ستندرد برای سه ماه دایر گرید.

در سال 1354 تدریس مضمون اساسات ستندرد گذاری در تمام رشته های انستیتیوت پولی تخنیک و در سال 1355 شامل مضامین درسی رشته صنعت پوهنحی اقتصاد گردید.

در سال 1355 اولین کمیسیون تثبیت ستندرد کشمش پروسس شده (سفارشنامه) با همکاری اداره نورم و ستندرد، وزارت ها و مؤسسات مربوط تثبیت گردید که در سال 1358 تجدید نظر و اصلاح گردید.

در سال 1357 ستندرد های (سفارشنامه) صابون های حمام و کالا شوئی برای فابریکه ی صابون سازی افغان توسط کمیسیون ستندرد صابون تکمیل گردید.

در سال 1358 مقررات و نورم های مصرفی مواد سوخت عراده جات ترانسپورتی تکمیل گردیده و مجله افغان ستندرد با امتیاز اداره نورم و ستندرد به نشرات آغاز نمود.

در سال 1359 ستندرد سفارشنامه سمنت تولیدی داخلی توسط کمیسیون تثبیت ستندرد تکمیل و نیز طرزالعمل سورت بندی پنبه دانه دار به منظوز بهبود کیفیت، تقویه و تشویق زارعین پخته کار تکمیل و توزیع گردید.

در سال 1359-1360 سمینار کوتاه مدت به اشتراک 18 نفر استادان لیسه های مسلکی تحت عنوان اساسات ستندرد گذاری و کنترول کیفیت محصولات با همکاری اداره نورم و ستندرد دایر گردید که مطابق پروگرام مرتبه در صنوف نهایی لیسه های مسلکی هفته یک ساعت تدریس می گردید.

ساحه فعالیت و وظایفی که از طرف اداره نورم و ستندرد در چوکات وزارت معادن در طول چندین سال انجام پذیرفته در محدوده چند ستندرد سفارشی و تعیین نورم های مصارفاتی (مواد سوخت عراده جات) ادارات دولتی خلاصه گردیده که با درنظر داشت پیشرفت های عصر و زمان جواب گوی نیازمندی های پیشرفته فعلی کشور نبوده، بناً نظر به تقاضا و ضرورت جامعه و به منظور کنترول کیفیت، مصونیت و محصولات تولیدی و توریدی، انکشاف تجارت، رشد اقتصاد ملی و راه یابی به بازار های ملی و بین المللی ایجاد یک اداره ملی ستندرد در سطح کشور یک امر حتمی و ضروری پنداشته شده روی این منظور از اثر پیشنهاد مشترک وزارت های محترم مالیه، تجارت و صنایع و منظوری مقام ریاست جمهوری دولت انتقالی اسلامی افغانستان اداره ملی ستندرد (انساء) تأسیس گردید.