تاریخچه فعالیت های انرژی اتمی در افغانستان

افغانستان از جمله 23 کشور نخست بود که با تاسیس آژانس بین المللی انرژی اتمی International Atomic Energy   (IAEA) Agency  در سال 1957 میلادی، مصادف با 1335 هجری شمسی عضو آن گردید. از جمله اهداف مهم این سازمان رشد و توسعه تخنیک های صلح آمیز هستوی و عدم استفاده آن در عرصه های نظامی و همچنین اتخاذ تدابیر لازم جهت ارتقاء تحقیقات توسعه و تطبیق عملی انرژی اتمی برای مقاصد صلح آمیز می باشد. در حال حاضر این سازمان بیش از 151 عضو دارد.

برای اولین بار در زمان سلطنت محمد ظاهر شاه شعبه ای در پوهنتون کابل تحت نام انرژی اتمی افغانستان تاسیس شد که سرپرستی آنرا مرحوم پوهاند داکتر عبدالغفار کاکر رئیس پوهنځی علوم طبیعی (پوهنتون ساینس) کابل به عهده داشت. بعد از آن تا تاسیس اداره مستقل انرژی اتمی، روسای پوهنځی ساینس به عنوان مسئولین فعالیت های انرژی اتمی افغانستان ایفای وظیفه می کردند.

 در زمان حکومت محمد داود برای نخستین بار در پوهنتون کابل لابراتوار تطبیقات هستوی و همچنین در شفاخانه کابل تعمیری برای مرکز تداوی مرض سرطان توسط اشعات هستوی ساخته شد. دوکتوران معالج  در این بخش مرحوم داکتر ملک اصغر و داکتر عبدالصمد سلیم بودند، و محترم عبدالمالک مالک نیز به حیث کارشناس فنی (Technician) فعالیت می نمود.

بعد از تهاجم روسها در سال ۱۳۵۸، افغانستان در عرصه انرژی هستوی فعالیت چشمگیری نداشت و ارتباط افغانستان با آژانس بین المللی اتمی به طور کامل قطع شد و در دوران جنگ های داخلی هم اکثر وسایل لابراتوار مراکز مرتبط به یغما برده شد.

در دوران پس از طالبان هیئتی از آژانس بین المللی اتمی به سرپرستی داکتر سلیما (Dr Slima) به کابل سفر نمود که در نتیجه آن کمیته ای برای از سرگیری فعالیت های انرژی اتمی افغانستان در اداره ملی حفاظت محیط زیست تشکیل گردید. سپس بنا بر پیشنهاد این کمیته ریاست انرژی اتمی افغانستان با تشکیلات بسیار کوچک در چوکات اداره محیط زیست ایجاد شد.

دراخیر بنا به مصوبه شورای وزیران در سال ۱۳۸۷و فرمان حامد کرزی رییس جمهور وقت در حمل سال ۱۳۸۹ کمیسیون انرژی اتمی افغانستان به حیث یک سازمان دولتی غیر انتفاعی مستقل ایجاد گردید. طبق این فرمان اعضای این کمیسیون متشکل از رئیس کمیسیون (رییس جمهور)، رئیس عمومی بورد اجرائیوی و تخصصی وهمچنین معاون/سکرتر جنرال بورد اجرائیوی و تخصصی، وزیر دفاع، وزیر امور داخله، وزیر امور خارجه، رییس عمومی امنیت ملی، وزیر انرژی و آب، وزیر زراعت و مالداری، وزیر صحت عامه، وزیر معادن، وزیر تحصیلات عالی، وزیر عدلیه و رئیس عمومی اداره ملی حفاظت محیط زیست تعیین گردید. در بورد تخصصی و اجرایی این کمیسیون، پوهاند داکتر عبدالحی نظیفی با حفظ کادر علمی در دانشگاه کابل به حیث رئیس بورد اجرائیوی و تخصصی در بست خارج رتبه و داکتر نور محمد صافی با حفظ مشاورت صحت عامه به حیث سکرتر جنرال در بست مافوق رتبه منصوب شدند.

با وفات پوهاند عبدالحی نظیفی داکتر طاهر شاران  در ماه اسد سال 1397 به عنوان رئیس عمومی بورد اجرائیوی و تخصصی (اداره انرژی هستوی) این کمیسیون منصوب شدند.

طبق قانون انرژی هستوی افغانستان که در اواخر سال 1395 به تصویب پارلمان افغانستان رسید، بورد اجرائیوی و تخصصی این کمیسیون به اداره انرژی هستوی افغانستان تغییر نام یافت تا به عنوان یک اداره مستقل تخصصی در کنار سایر ادارت دولتی فعالیت نماید. همچنین در این قانون تغییرات اندکی در ترکیب اعضای کمیسیون عالی انرژی اتمی اعمال شده است؛ سکرتر جنرال بورد اجرائیوی و تخصصی از ترکیب اعضای کمیسیون حذف و علاوه بر سایر اعضای قبلی یکی از اساتید پوهنځی الکتروتخنیک پوهنتون پولتخنیک کابل و یک تن از استادان پوهنځی ساینس پوهنتون کابل به عنوان عضو این کمیسیون معرفی شده اند. در ضمن رئیس اداره انرژی هستوی (رئیس عمومی بورد اجرائیوی و تخصصی کمیسیون) به حیث منشی عمومی کمیسیون موظف شده است.

اداره انرژی هستوی افغانستان از جمله جوانترین واحدهای اداری دولت است که فعلا تشکیلات این اداره متشکل از حدود ۱۳۸ نفر است که شامل چهارآمریت در سطح ولایات می باشد. آمریت های این اداره در شهر هرات، مزار شریف، قندهار و جلال اباد دفتر داشته و در هماهنگی با مرکز مشغول فعالیت هستند. این اداره ارتباط نزدیک با آژانس بین المللی اتمی دارد و با وزارت خانه ها و ریاست های عمومی عضو در قسمت استفاده از تکنولوژی هستوی در برنامه های انکشافی آنها همکاری دارد.

قابل یادآوری است که این اداره علاوه بر فعالیت های هستوی، ریاست منع سلاح های کیمیاوی و بیولوژی را نیز به عهده دارد و در این بخش علاوه بر تدوین قوانین و مقرارت مربوطه در بخش نظارت و صدور جواز استفاد از موادی کیمیاوی و بیولوژیکی که پتنشیل استفاده در بخش سلاح های کشتار جمعی را نیزدارا می باشند، فعالیت می کند.